هر اندام و دستگاهی در بدن ، در صورتی می تواند کار مطلوب انجام دهد که سالم باشد . آشنایی با برخی بیماری های شایع دستگاه گوارش و اصول کلی در بهداشت آن ها سبب می شود که با مشاهده علائم بیماری ضمن مراجعه به پزشک و درمان به موقع آن ، از شدت یافتن بیماری جلوگیری کنیم و با به کارگیری اصول کلی بهداشت دستگاه گوارش احتمال بروز اختلال در کار آن و بیماری آن را کاهش دهیم .

اسهال : هر گاه جذب آب در روده بزرگ به خوبی انجام نشود و مدفوع به صورت آبکی دفع شود ، فرد به اسهال مبتلا شده است . اسهال اگر چه در ابتدا خطرناک به نظر نمی رسد ، اما می تواند به ویژه در کودکان عوارض نامطلوبی داشته باشد و حتی در موارد شدید منجر به مرگ شود . در این بیماری ، همراه با از دست رفتن آب در بدن ، بسیار از نمک های ضروری برای بدن نیز دفع می شوند . این عمل از یک سو سبب کاهش حجم خون و از طرف دیگر سبب تغییر در اسیدیته (PH) خون می شود که برای بدن خطرناک است .

علت اسهال آلوده بودن غذا به باکتری ها ، ویروس ها و یا میکروب هایی دیگر است . این بیماری از علائم بسیاری از مسمومیت های غذایی است . البته حساسیت به برخی از داروها و مواد غذایی نیز می تواند سبب اسهال شود که در مقایسه با انواع میکروبی آن خطرناک نیست .

آنچه در درمان اسهال ضرورت دارد ، خوراندن مایعات و املاح به بیمار است . در صورت عدم دسترسی به پزشک و دارو به خصوص در مورد کودکان ، می توان از محلولی شامل 5/3 گرم نمک خوراکی و 40 گرم شکر در یک لیتر آب ، استفاده کرد . باید توجه داشت که در هنگام ابتلا به اسهال باید از به طور موقت از خوردن سبزی و میوه های تازه پرهیز کرد .

یبوست : بر خلاف اسهال در این بیماری آب زیادی در روده بزرگ جذب می شود و مدفوع به صورت تقریباً خشک در می آید و دفع آن به سختی صورت می گیرد . جذب زیاد آب ناشی از کاهش حرکات روده بزرگ است . ناراحتی های عصبی و فشار های روانی می تواند باعث یبوست شوند . با دفع نشدن مدفوع بر اثر یبوست ، فرد دچار کم اشتهایی ، سر درد و تهوع می شود . خوردن سبزی هاو میوه های تازه می تواند از بروز یبوست جلوگیری کند .

آپاندیسیت : محل اتصال روده باریک به روده بزرگ ، روده کور نام دارد . در این بخش زایده ای وجود دارد که آپاندیس نامیده می شود . گاهی مجرای دهانه ی آپاندیس بسته می شود . در افراد مبتلا به یبوست ممکن است مدفوع سفت عامل بروز این عارضه باشد . در این صورت باکتری های درون آپاندیس با تکثیر خود آن را عفونی می کنند . عفونت آپاندیس سبب تورم و درناک شدن این اندام می شود . علائم بیماری شامل بی اشتهایی ، درد شدید در حوالی ناف ، استفراغ و تب خفیف است . ابتلا به آپاندیس بیشتر در سنین بین 10 تا 25 سالگی پیش می آید  ؛ چون در این سنین بافت سازنده ی دیواره آپاندیس رشد بیشتری دارد . تنها راه درمان بیماری ، برداشتن زایده آپاندیس با عمل جراحی است .

زخم معده : سطح داخلی معده توسط یک مایع غلیظ با خاصیت قلیایی (بازی) پوشیده شده است . این مایع سبب حفاظت دیواره معده از اثر اسید و آنزیم پپسین می شود . اما گاهی تحت تاثیر عواملی که کاملاً شناخته شده نیستند ، نقش خود را به خوبی انجام نمی دهند . در نتیجه اسید و آنزیم بر دیواره معده اثر می کنند و به آن صدمه می زنند و باعث زخم معده می شوند . امروزه عوامل موثر بر ایجاد بیماری ها و ناراحتی های گوارشی از جمله زخم معده را اضطراب ها ، هیجان ها و سایر ناراحتی های دستگاه عصبی و روانی می دانند . البته تاثیر عواملی مثل عوامل ارثی ، استعمال دخانیات و مصرف بیش از حد بعضی از داروها مثل آسپرین را نباید نادیده گرفت .

زخم دورازدهه (زخم اثنی عشر ) :  به 25 سانتی متر ابتدای روده باریک اثنی عشر یا دوازدهه می گویند. بیشتر زخم های دستگاه گوارش در این ناحیه دیده می شود . دیواره روده باریک بر خلاف دیواره معده ، لایه محافظتی ندارد . علل زخم روده نیز همانند زخم معده است .

امروزه درصد نسبتاً بالایی از مردم دچار نگرانی ها ، اضطراب ها و هیجان های کاذب ناشی از زندگی در شهر های بزرگ و شلوغ هستند . به همین دلیل بسیاری از آن ها از ناراحتی های گوارشی و درد های معده و روده رنج می برند . این ناراحتی ها حتی با وجود مصرف دارو کاملاً برطرف نمی شوند و به مدت طولانی فرد مبتلا را آزار می دهند .

اصول کلی در مراقبت از دستگاه گوارش :

به کارگیری موارد زیر ، احتمال ابتلا به بیماری های گوارشی را کاهش می دهد :

1. خوب جویدن لقمه های غذایی ؛ هرچه غذا بیشتر در دهان نرم شود و با بزاق مخلوط گردد ، گوارش آن در روده و معده باریک آسانتر و سریعتر انجام خواهد گرفت . کسانی که با عجله غذا می خورند ، اغلب پس از صرف غذا دچار درد در ناحیه معده می شوند .

2. اجتناب از خوردن غذا در هنگام عصبانیت و ناراحتی های شدید یا زمانی که بسیار خسته اید . گوارش غذا در چنین حالاتی به علت کاهش ترشح شیره های گوارشی دچار اختلال می شود .

3. پرهیز از خوردن غذاهای بسیار گرم و یا سرد ؛ این غذا ها ممکن است به بافت درونی لوله گوارش آسیب برسانند و زمینه ناراحتی های بعدی آن را فراهم کنند .

4. نداشتن فعالیت های شدید بعد از صرف غذا ؛ با خوردن غذا ، خون به مقدار بیشتر متوجه بخش های درونی می شود تا فعالیت های حرکتی معده و روده راحت تر انجام گیرد . با شروع فعالیت ، جریان خون در اطراف لوله گوارش کاهش می یابد و فرایند گوارش به کندی انجام می گیرد . گاهی انجام فعالیت شدید بعد از صرف غذا ممکن است به استفراغ منجر شود .

5. استفاده از سبزی ها و سالاد همراه با غذا ؛ این کار سبب تسهیل حرکت غذا در لوله گوارش می شود .