منبع : تغذیه و گوارش ( مجموعه کتاب های دانش پایه ) تالیف حسین الوندی

هر اندام و دستگاهی در بدن ، در صورتی می تواند کار مطلوب انجام دهد که سالم باشد . آشنایی با برخی بیماری های شایع دستگاه گوارش و اصول کلی در بهداشت آن ها سبب می شود که با مشاهده علائم بیماری ضمن مراجعه به پزشک و درمان به موقع آن ، از شدت یافتن بیماری جلوگیری کنیم و با به کارگیری اصول کلی بهداشت دستگاه گوارش احتمال بروز اختلال در کار آن و بیماری آن را کاهش دهیم .

اسهال : هر گاه جذب آب در روده بزرگ به خوبی انجام نشود و مدفوع به صورت آبکی دفع شود ، فرد به اسهال مبتلا شده است . اسهال اگر چه در ابتدا خطرناک به نظر نمی رسد ، اما می تواند به ویژه در کودکان عوارض نامطلوبی داشته باشد و حتی در موارد شدید منجر به مرگ شود . در این بیماری ، همراه با از دست رفتن آب در بدن ، بسیار از نمک های ضروری برای بدن نیز دفع می شوند . این عمل از یک سو سبب کاهش حجم خون و از طرف دیگر سبب تغییر در اسیدیته (PH) خون می شود که برای بدن خطرناک است .

علت اسهال آلوده بودن غذا به باکتری ها ، ویروس ها و یا میکروب هایی دیگر است . این بیماری از علائم بسیاری از مسمومیت های غذایی است . البته حساسیت به برخی از داروها و مواد غذایی نیز می تواند سبب اسهال شود که در مقایسه با انواع میکروبی آن خطرناک نیست .

آنچه در درمان اسهال ضرورت دارد ، خوراندن مایعات و املاح به بیمار است . در صورت عدم دسترسی به پزشک و دارو به خصوص در مورد کودکان ، می توان از محلولی شامل 5/3 گرم نمک خوراکی و 40 گرم شکر در یک لیتر آب ، استفاده کرد . باید توجه داشت که در هنگام ابتلا به اسهال باید از به طور موقت از خوردن سبزی و میوه های تازه پرهیز کرد .

یبوست : بر خلاف اسهال در این بیماری آب زیادی در روده بزرگ جذب می شود و مدفوع به صورت تقریباً خشک در می آید و دفع آن به سختی صورت می گیرد . جذب زیاد آب ناشی از کاهش حرکات روده بزرگ است . ناراحتی های عصبی و فشار های روانی می تواند باعث یبوست شوند . با دفع نشدن مدفوع بر اثر یبوست ، فرد دچار کم اشتهایی ، سر درد و تهوع می شود . خوردن سبزی هاو میوه های تازه می تواند از بروز یبوست جلوگیری کند .

آپاندیسیت : محل اتصال روده باریک به روده بزرگ ، روده کور نام دارد . در این بخش زایده ای وجود دارد که آپاندیس نامیده می شود . گاهی مجرای دهانه ی آپاندیس بسته می شود . در افراد مبتلا به یبوست ممکن است مدفوع سفت عامل بروز این عارضه باشد . در این صورت باکتری های درون آپاندیس با تکثیر خود آن را عفونی می کنند . عفونت آپاندیس سبب تورم و درناک شدن این اندام می شود . علائم بیماری شامل بی اشتهایی ، درد شدید در حوالی ناف ، استفراغ و تب خفیف است . ابتلا به آپاندیس بیشتر در سنین بین 10 تا 25 سالگی پیش می آید  ؛ چون در این سنین بافت سازنده ی دیواره آپاندیس رشد بیشتری دارد . تنها راه درمان بیماری ، برداشتن زایده آپاندیس با عمل جراحی است .

زخم معده : سطح داخلی معده توسط یک مایع غلیظ با خاصیت قلیایی (بازی) پوشیده شده است . این مایع سبب حفاظت دیواره معده از اثر اسید و آنزیم پپسین می شود . اما گاهی تحت تاثیر عواملی که کاملاً شناخته شده نیستند ، نقش خود را به خوبی انجام نمی دهند . در نتیجه اسید و آنزیم بر دیواره معده اثر می کنند و به آن صدمه می زنند و باعث زخم معده می شوند . امروزه عوامل موثر بر ایجاد بیماری ها و ناراحتی های گوارشی از جمله زخم معده را اضطراب ها ، هیجان ها و سایر ناراحتی های دستگاه عصبی و روانی می دانند . البته تاثیر عواملی مثل عوامل ارثی ، استعمال دخانیات و مصرف بیش از حد بعضی از داروها مثل آسپرین را نباید نادیده گرفت .

زخم دورازدهه (زخم اثنی عشر ) :  به 25 سانتی متر ابتدای روده باریک اثنی عشر یا دوازدهه می گویند. بیشتر زخم های دستگاه گوارش در این ناحیه دیده می شود . دیواره روده باریک بر خلاف دیواره معده ، لایه محافظتی ندارد . علل زخم روده نیز همانند زخم معده است .

امروزه درصد نسبتاً بالایی از مردم دچار نگرانی ها ، اضطراب ها و هیجان های کاذب ناشی از زندگی در شهر های بزرگ و شلوغ هستند . به همین دلیل بسیاری از آن ها از ناراحتی های گوارشی و درد های معده و روده رنج می برند . این ناراحتی ها حتی با وجود مصرف دارو کاملاً برطرف نمی شوند و به مدت طولانی فرد مبتلا را آزار می دهند .

اصول کلی در مراقبت از دستگاه گوارش :

به کارگیری موارد زیر ، احتمال ابتلا به بیماری های گوارشی را کاهش می دهد :

1. خوب جویدن لقمه های غذایی ؛ هرچه غذا بیشتر در دهان نرم شود و با بزاق مخلوط گردد ، گوارش آن در روده و معده باریک آسانتر و سریعتر انجام خواهد گرفت . کسانی که با عجله غذا می خورند ، اغلب پس از صرف غذا دچار درد در ناحیه معده می شوند .

2. اجتناب از خوردن غذا در هنگام عصبانیت و ناراحتی های شدید یا زمانی که بسیار خسته اید . گوارش غذا در چنین حالاتی به علت کاهش ترشح شیره های گوارشی دچار اختلال می شود .

3. پرهیز از خوردن غذاهای بسیار گرم و یا سرد ؛ این غذا ها ممکن است به بافت درونی لوله گوارش آسیب برسانند و زمینه ناراحتی های بعدی آن را فراهم کنند .

4. نداشتن فعالیت های شدید بعد از صرف غذا ؛ با خوردن غذا ، خون به مقدار بیشتر متوجه بخش های درونی می شود تا فعالیت های حرکتی معده و روده راحت تر انجام گیرد . با شروع فعالیت ، جریان خون در اطراف لوله گوارش کاهش می یابد و فرایند گوارش به کندی انجام می گیرد . گاهی انجام فعالیت شدید بعد از صرف غذا ممکن است به استفراغ منجر شود .

5. استفاده از سبزی ها و سالاد همراه با غذا ؛ این کار سبب تسهیل حرکت غذا در لوله گوارش می شود .

دکتر بومون مشاهده کرد که دیواره داخلی سنت مارتین حالتی مخملی دارد . مایعی روی آن را پوشانده و دارای چین خوردگی های فراوانی است . هرگاه بومون تکه های نان را از راه سوراخ معده سنت مارتین وارد آن می کرد ، مایع درون معده افزایش می یافت و بعد از مدتی اثری از نان دیده نمی شد.

دکتر بومون در حالت عصبانیت به سنت مارتین غذا می خوراند . او متوجه شده بود که در چنین حالتی گوارش یک ماده غذایی به خصوص ـ مثلاً گوشت ـ در مقایسه با حالت آرامش به دو برابر زمان نیاز دارد .

دکتر بومون مقداری از شیره ی معده سنت مارتین را به کمک لوله ای پلاستیکی خارج کرد . او به این ترتیب توانست خاصیت اسیدی شیره ی معده را کشف کند .

دکتر بومون از طریق خوراندن غذاهای متنوع به سنت مارتین ، تاثیر شیره ی معده را بر آنها بررسی کرد و به این نتیجه رسید که شیره ی معده بر روی همه ی غذا ها تاثیر یکسانی ندارد ؛ مثلاً زمان گوارش غذاهای پر چرب از غذاهای کم چرب طولانی تر است.

دکتر بومون متجاوز از ده سال آزمایش های زیادی را بر روی معده سنت مارتین انجام داد و تجربیات زیادی کسب کرد و به این ترتیب توانست از یک فرصت به دست آمده ، بیشترین استفاده را در جهت کشف نادانسته ها بکند .

محل زندگی : اسفنج ها آبزی هستند و بنابراین در دریاها زندگی میکنند و نمونه هایی نیز ساکن آب های شیرین اند.

تغذیه و تنفس: سطح بدن اسفنج ها پر از سوراخ است.سلول های داخل بدن اسفنج ها با ضربه زدن به یکدیگر موجب جریان یافتن آب می شوند.آبی که از سوراخ ها وارد حفره وسط بدن می شود ، اکسیژن و مواد غذایی را به نقاطی از بدن که نیاز دارند منتقل می کنند. دفع نیز از یک سوراخ یا مجرا که در راس بدن قرار دارد صورت می گیرد.

وضیت بدن : اسفنج ها شکل معینی ندارند .از تعداد زیادی سلول های مشابه تشکیل شده اند و فاقد هر گونه اندام و دستگاه و وسیله ی حرکتی می باشد.تمام نیاز های اسفنج که شامل انتقال غذا ، اکسیژن و دفع مواد زاید است با جریان یافتن آب در بدن انجام می شود و نیازی به خون ندارند.

نحوه ی زندگی : اسفنج ها همیشه به یک جا چسبیده هستند.معمولاً آن ها به صورت جمعی (کلونی ) زندگی می کنند اما گاهی اوقات بعضی اسفنج ها از بقیه جدا می شوند.

کیسه تنان

محل زندگی : بسیاری دریازی هستند و بعضی در آب های شیرین زندگی می کنند.

تغذیه و تنفس : با حرکت رشته ها یا بازوهای اطراف دهانه ی کیسه تنان آب به همراه مواد غذایی و اکسیژن درونش از یک سوراخ به بدن آنها جریان می یابد.جذب و دفع سلول ها با آب و خروج مواد زائد از همان سوراخ صورت می گیرد.آنها در صورت لزوم ابتدا به وسیله ی سلول های گزنده خود ، طعمه خود (مثل نوزاد حشرات) را فلج می کنند و به کمک بازوهای خود  آن ها را وارد بدنشان می کند.

وضعیت بدن : این جانوران در مقایسه با اسفنج ها کمی پیشرفته تر هستند. در بدن آن ها چندین نوع سلول برای انجام کارهای تخصصی مانند گوارش ، حرکت ، حس کردن و ... به وجود آمده است ، اما هیچ نوع اندام و دستگاهی ندارند.

نحوه ی زندگی : کیسه تنان به صورت کلونی یا جدا از کلونی چسبیده به تکیه گاه یا شناور زندگی می کنند.

نقش بازوها : کیسه تان دارای بازوهایی حساس و سمی در اطراف می باشند که جهت دفاع و صید از آن ها بهره می برند.همچنین کیسه تنان شناور از این بازوها برای حرکت کردن کمک می گیرند.نقش دیگر این بازوها کمک به جریان یافتن آب به بدن کیسه تنان است.